Aspis Feliks

Urodzony w 1901 r. w Warszawie, pułkownik, sędzia Najwyższego Sądu Wojskowego, odpowiedzialny za skazanie na śmierć w latach 1945–1956 oficerów Wojska Polskiego.

Od 1918 r. był członkiem Związku Młodzieży Socjalistycznej i Związku Młodzieży Komunistycznej. W 1929 r. ukończył Wydział Prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim. Do 1939 r. pracował w Sądzie Okręgowym w Łodzi, był adwokatem.

W październiku 1939 r. przedostał się do Lwowa. Zmobilizowano go do Armii Czerwonej, a później ewakuowano w głąb ZSRS. Tam Aspis został członkiem komunistycznego Związku Patriotów Polskich. W maju 1944 r. zgłosił się do Ludowego Wojska Polskiego. Od jesieni w wojskowych organach sprawiedliwości (czytaj: represji), był oficerem śledczym Naczelnej Prokuratury Wojskowej, a następnie podprokuratorem Wojskowej Prokuratury Okręgowej w Warszawie. W 1948 r. mianowany podprokuratorem w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej. Od 1950 do 1957 był sędzią Wydziału II Najwyższego Sądu Wojskowego.

Po śmierci Bolesława Bieruta (12 marca 1956) powołano „Komisję dla zbadania odpowiedzialności byłych pracowników Głównego Zarządu Informacji, Naczelnej Prokuratury Wojskowej i Najwyższego Sądu Wojskowego” za łamanie socjalistycznej praworządności. Od nazwiska jej szefa Mariana Mazura, prokuratora generalnego PRL, zwana Komisją Mazura. W raporcie czytamy o przestępstwach dokonanych przez Aspisa:

ASPIS Feliks, płk rez., b. sędzia Najwyższego Sądu Wojskowego (lipiec 1950 – 17 styczeń 1957) i szef Biura Prezesa Naczelnego Sądu Wojskowego (kwiecień 1952 – grudzień 1956), poprzednio prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej, członek partii od marca 1946 r., wnioskowany do pociągnięcia do odpowiedzialności również w rozdziale o prokuraturze, był często przewodniczącym kompletów sądzących NSW (I instancja) bądź członkiem takich kompletów, bądź też sędzią-sprawozdawcą na posiedzeniach niejawnych NSW, gdy sąd ten jako II instancja rozpatrywał rewizje. Występując aktywnie w wyżej opisanych rolach, uczestniczył w olbrzymiej większości spraw „spisku wojskowego”, znał je wszechstronnie i gruntownie.

Człowiek zdolny, bystry, doskonale we wszystkim zorientowany, o dużym stażu prawniczym i mocnej pozycji w NSW (zaufany prezesa Świątkowskiego). Przed wojną adwokat. Brał udział w różnych rolach w sądzeniu następujących spraw sfingowanego „spisku wojskowego”:

• sprawa centralna spisku (Tatar + 8), bez wyroków śmierci (!!!),
• sprawa nowego kierownictwa (płk Skibiński + 4), 5 wyroków śmierci, nie wykonano,
• sprawa spisku w lotnictwie (płk Adamecki + 7), 6 wyroków śmierci, wszystkie wykonano,
• sprawa spisku w o. II. Szt. Gen. (mjr Kostuch + 2), 3 wyroki śmierci, 1 wykonano,
• sprawa ppłk. Barbasiewicza, wyrok śmierci, wykonano (skazano po przesłuchaniu 1 świadka oskarżenia),
• sprawa mjr. Machalli, wyrok śmierci, wykonano,
• sprawa gen. Kuropieski, wyrok śmierci, nie wykonano,
• sprawa płk. Oborskiego, wyrok śmierci, wykonano,
• sprawa płk. Chojeckiego, wyrok śmierci, nie wykonano,
• sprawy: płk. Leszczyńskiego (12 lat), mjr. Litwin–Staszewskiego (dożywocie), płk. Naruszewicza (dożywocie), płk. Kowalskiego (15 lat), płk. Marcinkiewicza (15 lat), mjr. Rękosiewicza (15 lat), płk. Wilocha (10 lat), mjr. J. Romana (dożywocie), cyw. Jachniaka (15 lat), ppłk. Szaada (12 lat), płk. Maszlanki (13 lat), Gadeckiej (13 lat).

Ponadto w pozostałych sprawach „spisku wojskowego” brał udział jako członek zgromadzenia ogólnego NSW, orzekającego jako II instancja.

Jakie konsekwencje wyciągnięto wobec Aspisa? Został jedynie przeniesiony do rezerwy z powodu niemożności wykorzystania w służbie wojskowej. Został radcą prawnym w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku, a potem w Elektrimie. W 1969 r. emigrował do Izraela. Dalsze jego losy nie są znane.

Stanisław Płużański