Futerał Edward

Urodził się w 1913 r. w Warszawie jako Eliasz Futerał w rodzinie żydowskiej z nizin społecznych. Ojciec Futerała był krawcem, a matka zajmowała się prowadzeniem domu i wychowaniem sześciorga dzieci. Z całej tej dużej rodziny Holocaust przetrwało tylko dwoje – Sara i Eliasz.

Eliasz przed II wojną światową ukończył szkołę powszechną, a następnie z powodów materialnych musiał podjąć prace zarobkową. Jednocześnie rozpoczął naukę w warszawskiej Szkole Handlowej Zgromadzenia Kupców. W tym okresie był już jednak zafascynowany komunistyczną ideologią, z którą zetknął się w okresie nauki w szkole powszechnej.

Przed 1939 r. Futerał działał w Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom, a także Związku Młodzieży Komunistycznej, przekształconym w 1930 r. w Komunistyczny Związek Młodzieży Polski. Poprzez swoją nielegalną i wrogą dla państwa polskiego działalność był narażony na aresztowanie. Takowe miało miejsce w 1931 r. podczas jednej z demonstracji. Pomimo, że polski sąd skazał go na 8 lat pozbawienia wolności, a Futerał odbył całą karę w różnych więzieniach, to nie zniechęciło go do dalszej, wywrotowej aktywności. Wręcz przeciwnie. Można śmiało stwierdzić, że po penitencjarnym doświadczeniu tylko zintensyfikował swoją działalność. W 1933 r. działał w Związku Młodzieży Robotniczo-Szkolnej, a rok później został członkiem Komunistycznej Partii Polski.

Jednocześnie zarabiał na życie pracując m.in. w hurtowniach a także w otwockim Zakładzie dla Nerwowo i Psychicznie Chorych Żydów tzw. Zofiówce. Tam działał w komórce partyjnej i brał udział w akcji protestacyjnej robotników, walczących o lepsze warunki pracy i wyższe płace.

Kiedy wybuchła II wojna światowa, Futerał wyjechał na wschód. Początkowo pracował w okolicach Równego. Był m.in. kierownikiem administracji w lwowskiej Remontowej Bazie Transportowej NKWD. Była to de facto baza napraw maszyn i sprzętu znajdującego się na stanie sowieckiej bezpieki. Trwało to jednak tylko kilka tygodni, gdyż już na początku 1940 r. przyszły funkcjonariusz aparatu bezpieczeństwa wyjechał na Krym, gdzie pracował w zakładach metalurgicznych. W 1941 r. przyjechał do białoruskiego Mińska, gdzie miały być odbudowywane struktury KPP, co oczywiście nie miało miejsca.

W kolejnych miesiącach, gdy Związek Sowiecki został zaatakowany przez hitlerowskie Niemcy, Futerał ponownie wyjechał na wschód. Ostatecznie osiadł w Mangicie – mieście znajdującym się obecnie w Uzbekistanie. Tam zaangażował się m.in. w działalność w ZPP. Ponoć bardzo chciał wyjechać do Sielc, gdzie komuniści organizowali 1 Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuki. Jego podania były jednak odrzucane. Dlaczego? Nie wiadomo.

Na terenie ZSRS Futerał przebywał do lutego 1946 r. Wówczas wrócił do Polski i osiedlił się w Zabrzu, gdzie objął stanowisko wiceprzewodniczącego tamtejszego Komitetu Żydowskiego. Został również aktywnym członkiem PPR.

Po kilku miesiącach, znudzony pracą w Komitecie Żydowskim postanowił poszukać nowych wyzwań. Rzucił zatem robotę i wyjechał do Warszawy, gdzie złożył podanie o przyjęcie do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Wpływ na to miało ponoć spotkanie z jego wieloletnim partyjnym kolegą – Józefem Kratko, który był szefem milicji, a potem bezpieki na Śląsku.

Oczywiście rekomendacja Kratki, który za chwilę miał stać się jednym z najważniejszych ubeków, przynajmniej jeżeli chodzi o sprawowane stanowiska, nie przeszła bez echa. Ponadto wspomógł go inny znajomy z okresu II RP – wiceszef bezpieczniackiego wywiadu Julian Konar. Dzięki takiemu poparciu bohater niniejszego rysu rozpoczął pracę w aparacie bezpieczeństwa 1 sierpnia 1946 r. Wówczas został skierowany do Departamentu V, kierowanego przez osławioną funkcjonariusz płk Julię Brystiger. Tam rozpracowywał m.in. działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej. a także organizacji młodzieżowych. Jednocześnie od tamtego czasu posługiwał się imieniem Edward.

Futerał pracował pod kierunkiem Brystiger do 1947 r. W tamtym okresie piął się stopniowo po szczeblach bezpieczniackiej kariery aczkolwiek nie było w tym niczego błyskotliwego. W 1949 r. został przydzielony do grupy specjalnej, nadzorowanej przez Romana Romkowskiego, której zadaniem było odnalezienie rzekomych prowokatorów w szeregach Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Spec-grupa po jakimś czasie przekształciła się w Biuro Specjalne, a następnie w osławiony Departament X MBP.

W tych komórkach Futerał pracował w latach 1949-1954. Był tam odpowiedzialny za pracę Wydziału I. Do jego zadań należało przesłuchiwanie więźniów, ale przede wszystkim analizowanie materiału „dowodowego”. W trakcie tych ostatnich spisywał się szczególnie dobrze. Był bowiem w stanie znaleźć kompromitujące materiały na każdego osadzonego. W wielu przypadkach zarzuty, które formułował Futerał, były wyssane z palca. Niemniej ówczesny kapitan/major pracował zgodnie z ideą: „dajcie człowieka. a paragraf się znajdzie”.

Służbę w Departamencie X przerwały audycje, które komunistyczny zbieg – płk. Józef Światło zaczął wygłaszać na falach Radia Wolna Europa. Dzięki nim rozwiązano pion, w którym Futerał pracował, a część jego przełożonych wylądowała w więzieniu. Mimo to, to właśnie majorowi, a także kilku innym funkcjonariuszom powierzono zamknięcie Departamentu X. Do jego zadań należało zbadanie i ewentualne przekazanie odpowiednim bezpieczniackim pionom niedokończonych śledztw czy też spalenie całego stosu dokumentacji, wytworzonej przez pracowników tej ostatniej jednostki. To pokazuje jak wielkim zaufaniem obdarzyło Futerała kierownictwo bezpieki.

Pomimo to major wyleciał z organów represji w 1955 r. Na jego szczęście zarzutów mu nie postawiono, aczkolwiek istniały ponoć do tego mocne przesłanki. W kolejnych latach oficer pracował na różnych stanowiskach niezwiązanych ze służbami. Zmarł już w III RP, tj. w 1995 r. i został pochowany na warszawskim Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej.

Paweł Sztama

Tekst powstał dzięki dofinansowaniu ze środków otrzymanych z Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, w ramach programu PROO – Program Rozwoju Organizacji Obywatelskich.