Humer Adam

Właściwie Adam Teofil Umer, urodzony w 1917 r. w Camden w USA, pułkownik, wicedyrektor Departamentu Śledczego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.

Syn Otylii i Wincentego, zabitego z wyroku Polskiego Państwa Podziemnego 31 maja 1946 r. w Kmiczynie, kiedy agitował za komunistycznym referendum ludowym. Brat działaczek Polskiej Partii Robotniczej Wandy i Henryki Umer oraz Edwarda Umera.

W czasie studiów Adam Umer należał do organizacji studenckiej „Funk” oraz Związku Akademickiej Młodzieży Socjalistycznej. Członek Komunistycznego Związku Młodzieży Zachodniej Ukrainy, Wszechzwiązkowego Leninowskiego Związku Młodzieży Komunistycznej (Komsomoł), Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Z chwilą wybuchu II wojny światowej przebywał w Tomaszowie Lubelskim, a po wejściu do miasta Armii Czerwonej wraz z innymi członkami KZMZU zorganizował Powiatowy Komitet Rewolucyjny i został jego wiceprzewodniczącym. Po wyjeździe w połowie października 1939 r. do Lwowa wstąpił na kurs prawa na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie m.in. został brygadierem grupy propagandowej. Od marca 1941 r. członek Wszechzwiązkowego Leninowskiego Związku Młodzieży Komunistycznej we Lwowie.

Po powrocie do Tomaszowa Lubelskiego ukrywał się, a z chwilą sowieckiego „wyzwolenia” organizował terenowe Rady Narodowe. W jednej z nich – Powiatowej Radzie Narodowej w Tomaszowie Lubelskim – został kierownikiem Wydziału Propagandy i Informacji.

12 września 1944 r. w Tomaszowie Lubelskim rozpoczął „służbę” w bezpiece. Wtedy jeszcze używał rodzinnego nazwiska Umer. W tomaszowskim Urzędzie Bezpieczeństwa pracował razem ze wspomnianym młodszym bratem Edwardem Umerem. Po nieudanym zamachu niepodległościowego podziemia na ich szefa – Aleksandra Żebrunia, Umerowie przenieśli się najpierw do Lublina, a następnie do Warszawy. Obaj, jako wybitni specjaliści od łamania kręgosłupów, bez trudu znaleźli pracę w centrali resortów siłowych. Edward Umer trafił do Informacji Wojskowej, Adam Umer do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Wtedy do nazwiska dodał sobie H. i został Humerem. Tu dochrapał się stanowiska wicedyrektora Departamentu Śledczego MBP. Ale Adam Humer nie zajmował się tylko pracą „biurową”. Od września 1944 do stycznia 1951 r. brał czynny udział w walkach z „bandami” i „reakcyjnym podziemiem”, czyli konspiracją antykomunistyczną. Obecny np. podczas tzw. pogromu kieleckiego w lipcu 1946 r.

Zwolniony ze stanowiska 31 grudnia 1954 r., z resortu 31 marca 1955 r. za stosowanie niedozwolonych metod śledczych.

W piśmie płk. Mikołaja Orechwy, dyrektora Departamentu Kadr i Szkolenia MBP/Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego, z 8 stycznia 1955 r. czytamy: Ppłk Humer był długoletnim V–Dyrektorem Departamentu Śledczego w b. MBP i na nim ciąży odpowiedzialność za wadliwe metody w pracy oraz wszystkie braki tamtego odcinka. Jednak jak ustaliła Komisja wyłoniona przez Biuro Polityczne KC PZPR ppłk Humer za niedozwolone metody w śledztwie osobiście odpowiedzialności nie ponosi. W 1992 r. został tymczasowo aresztowany. Dwa lata później skazany na 9 lat więzienia za wymuszanie zeznań torturami. Udowodniono mu udział w wielu przesłuchaniach, upokarzanie, głodzenie i torturowanie więźniów politycznych. Zeznająca na procesie szyfrantka AK Maria Hattowska zapamiętała, jak Humer kopał ją i bił nahajką zakończoną metalową kulką w krocze. Po 150 uderzeniach w nerki zmęczył się i oddał narzędzie innym, by bili ją dalej. W trakcie innego przesłuchania – zapamiętała – zadzwonił telefon, Humer podniósł słuchawkę i powiedział, że nie wróci do domu na kolację, bo jest bardzo zajęty. Po chwili znów przystąpił do bicia. Będącą już w agonii dziewczynę cudem odratował lekarz. Humer utrzymywał, że w przesłuchaniu Hattowskiej nigdy nie brał udziału.

Sąd drugiej instancji w 1996 r. zmniejszył Humerowi wyrok do 7,5 roku.

Zmarł podczas przerwy w wykonywaniu kary w listopadzie 2001 r. w Warszawie.

Stanisław Płużański