Koton Eliasz

Urodzony w 1915 r. w Wilnie, pułkownik Urzędu Bezpieczeństwa.

Skończył Wydział Ślusarsko-Mechaniczny Wileńskiej Szkoły Technicznej (1933). Absolwent kursu NKWD w Kujbyszewie. 17 sierpnia 1944 r. jako funkcjonariusz Resortu Bezpieczeństwa Publicznego PKWN (Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego) został skierowany do dyspozycji szefa Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Białymstoku i mianowany kierownikiem Sekcji I Kontrwywiadu tego urzędu. Od 12 stycznia 1945 r. szef Kontrwywiadu WUBP w Białymstoku, od 22 sierpnia 1945 r. zastępca szefa WUBP w tym mieście. W latach 1945–1947 był zastępcą kierownika WUBP w Białymstoku. Znany był z tego, że nie tylko nakazywał swoim podwładnym torturowanie zatrzymanych „wrogów ludu”, ale sam, w wyjątkowo wyrafinowany sposób, znęcał się nad nimi.

Z tego okresu zachowała się notatka:

Kapitan [Eljasz] Koton z wojew[ódzkiego] UBP oświadczył, że tylko czeka na ukończenie terminu ujawniania AK. W dalszym ciągu przed komisją likwidacyjną [AK] oświadczył, że posiada dokładne spisy placówek AK i nie będzie się nazywać Koton, jeżeli na tej podstawie nie osadzi reszty bandytów w więzieniu.

W czerwcu 1945 r. Koton nakazał aresztować Danutę Siedzikównę ps. „Inka”, sanitariuszkę antykomunistycznego oddziału mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”. Wtedy „Inka” została odbita przez patrol żołnierzy V Wileńskiej Brygady (zginęła zamordowana w piwnicy gdańskiego aresztu 28 sierpnia 1946 r.).

16 lutego 1946 r. dowodził akcją zbrojną UB (wspólnie z NKWD i LWP) pod Orłowem przeciw oddziałom NZW Kazimierza Chmielowskiego „Rekina” i Romualda Rajsa „Burego”, które straciły 20 zabitych.

1 października 1946 r. na drodze z Zambrowa do Ostrowi Mazowieckiej został ciężko ranny w wybuchu miny założonej przez żołnierzy polskiego podziemia niepodległościowego pod jedną z tyczek, na których zawieszono transparent o treści antykomunistycznej; na polecenie szefa WUBP w Białymstoku Józefa Pluty. Koton wraz z szoferem UB miał zdjąć transparent i w tym celu najpierw wyjął z ziemi tyczkę, co spowodowało wybuch (szofer UB, również ciężko ranny, wkrótce zmarł).

Następnie Koton był zastępcą szefa WUBP w Szczecinie (1947–1948) i we Wrocławiu (1948–1950). W latach 1950–1955 szef Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa w Szczecinie.

24 kwietnia 1953 r. przesłał do centrali Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie, przygotowane na podstawie opracowań naczelników wydziałów szczecińskiego

WUBP, „Sprawozdanie z okresu choroby, a następnie śmierci tow. Stalina”: Aparat bezpieczeństwa na terenie województwa podczas tych dni zastosował represje wobec 43 osób, w tym 34 osoby zatrzymano profilaktycznie, po 48 godzinach zostały zwolnione, zaś na 9 osób sprawy skierowano do sądu. Z tego przypada 35 osób na PUBP, a 8 osób na aparat wojewódzki.

W 1956 r. Eliasz Koton przeniósł się do Gdańska na stanowisko kierownika Wojewódzkiego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego. Od 16 listopada 1956 r. w dyspozycji szefa Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego, 20 lutego 1957 r. zwolniony ze służby, jednak już następnego dnia mianowany starszym radcą Centralnego Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Odznaczony Krzyżem Oficerskim (1954) i Kawalerskim (1945) Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Zwycięstwa i Wolności (1945), Srebrnym Medalem „Zasłużonym na Polu Chwały” (1945, za Lenino), Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy (1946), Złotym (1947) i Srebrnym (1946) Krzyżem Zasługi, czechosłowackim Medalem „Za Odwagę” (1948), Odznaką „10 Lat w Służbie Narodu” i Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1954).

Zmarł w 1979 r.

Stanisław Płużański

zobacz też: Danuta Siedzikówna