Mastalerz Jan

Urodzony w 1894 r. w Warszawie, pułkownik Armii Czerwonej, naczelny prokurator wojskowy.

Pochodził z rodziny kolejarza Ignacego. W latach 1913–1915 w Warszawie pracował jako ślusarz, a także pracownik stacji kolejowej Warszawa-Praga. W czasie I wojny światowej został ewakuowany w głąb Rosji. Do 1917 r. pracował na kolei w Pskowie i Piotrogrodzie. Członek WKP(b), późniejszej Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. W latach 1919–1939 sędzia sądów wojskowych Armii Czerwonej: przewodniczący Trybunału Wojennego 45 Dywizji Strzelców, zastępca przewodniczącego Trybunału Wojennego 6 Korpusu Piechoty, członek kolegium Trybunału Floty Bałtyckiej, a następnie prokurator 16 Białoruskiego Korpusu i pomocnik prokuratora Garnizonu Baku. Od 1925 r. w Prokuraturze Wojskowej Armii Czerwonej. Ukończył specjalny kurs w Akademii Wojskowej im. Michaiła Frunzego w Moskwie. Prokurator Specjalnego Korpusu Kolejowego od 1938 r. do lipca 1941 r. Po agresji III Rzeszy na Związek Sowiecki powołany na stanowisko prokuratora Wojskowej Prokuratury w Jarosławiu.

15 lutego 1944 r. oddelegowany do służby w Wojsku Polskim. Początkowo jako prokurator Armii Polskiej w ZSRS, później 1 Armii Wojska Polskiego. Wśród polskich żołnierzy starał się wprowadzać sowieckie obyczaje, o czym świadczy choćby ten fragment raportu do generała Berlinga:

Skazani na skierowanie do kompanii karnej zasadniczo winni być posyłani na najbardziej niebezpieczne odcinki frontu, względnie do zwiadu, by móc w ten sposób krwią odkupić swą winę wobec Polski i polskiego narodu. W rzeczywistości jednak kompania karna korpusu nie odpowiada swemu przeznaczeniu i nie realizuje stojących przed nią celów. Osądzeni na pobyt w kompanii karnej żyją w warunkach bardzo wygodnych – w domach kołchoźników; w walce z niemieckimi zaborcami udziału nie biorą – żadnych ofiar nie ponoszą – co działa demoralizująco na całą kompanię karną i na otoczenie.

Od września 1944 r. do stycznia 1946 r. pełnił kluczową funkcję naczelnego prokuratora wojskowego. Następnie, do marca 1947 r., nie mniej ważną, czyli I zastępcy prezesa Najwyższego Sądu Wojskowego. Przez cały ten czas stalinizował wojskowy wymiar sprawiedliwości. 21 marca 1947 r. odwołany do ZSRS.

Stanisław Płużański