Arkuszyński Aleksander

(1918-2016), „Maj”; żołnierz Armii Krajowej, dowódca Oddziału Partyzanckiego „Grom”; uczestnik konspiracji antykomunistycznej w ramach Ruchu Oporu Armii Krajowej, więzień okresu stalinowskiego

Urodził się 27 lutego 1918 r. w Dąbrowie nad Czarną, w powiecie opoczyńskim, jako syn Michała i Leokadii z domu Sitkowskiej. Uczęszczał do szkoły powszechnej w Dąbrowie, a następnie I Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości otrzymał w 1938 r. powołanie na Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy przy 18 Pułku Piechoty w Skierniewicach. Po jego ukończeniu, w stopniu podchorążego trafił do tzw. pułku manewrowego w Rembertowie pod Warszawą, przygotowującego do nauki w Oficerskiej Szkole Zawodowej Piechoty w Ostrowii Mazowieckiej, skąd po dwóch miesiącach powrócił do Skierniewic.

We wrześniu 1939 r. jako dowódca drużyny brał udział w walkach pod Warszawą. Jego jednostka została rozbita przez wojska niemieckie pod miejscowością Stoczek koło Garwolina. W październiku dostał się do niewoli niemieckiej, z której udało mu się zbiec i dotrzeć do domu.

W końcu grudnia 1939 r. Arkuszyński pod ps. „Maj” zaangażował się w działania konspiracyjne, wstępując w szeregi Związku Walki Zbrojnej. Mianowany został komendantem placówki w gminie Radonia w Obwodzie Opoczno Armii Krajowej, wchodzącym w skład Okręgu Łódź AK „Barka”. Od lipca 1943 r. dołączył do Oddziału Partyzanckiego AK „Trojan”, przeorganizowanego pod koniec września w OP „Wicher”, gdzie pełnił funkcję zastępcy kolejnych dowódców Mariana Tarkowskiego i Witolda Kucharskiego. Oddział miał na swym koncie wiele udanych akcji zbrojnych i dywersyjnych na podległym terenie. W listopadzie 1943 r. „Maj” został awansowany do stopnia podporucznika. Od końca lutego 1944 r., w uznaniu zasług bojowych, powierzono mu dowództwo nad Oddziałem Partyzanckim „Grom”. W lipcu 1944 r., w ramach akcji „Burza”, wraz ze swym oddziałem wszedł w skład 25 Pułku Piechoty AK, będącego wówczas największą jednostką partyzancką po lewej stronie Wisły, gdzie został dowódcą plutonu. Po rozformowaniu pułku na początku listopada, prowadził dalszą działalność partyzancką do połowy grudnia.

Od lutego 1945 r. Arkuszyński był zmuszony ukrywać się przed NKWD. Schronienie znalazł w młynie swej rodziny w Bełchatówku, gdzie odnalazł go były szef Kedywu Okręgu Łódź AK, mjr cc Adam Trybus „Gaj”. Przekonał on „Maja” do prowadzenie dalszej walki w szeregach konspiracyjnej organizacji Ruch Oporu Armii Krajowej na terenie Obwodu Łask w Inspektoracie Łódź. W jej ramach został dowódcą kilkudziesięcioosobowego Oddziału Partyzanckiego „Zryw”, którym dowodził od marca do lipca 1945 r. Jego działalność skupiała się głównie na ochronie społeczeństwa przed represjami i dyscyplinowaniu gorliwych komunistów. Największym dokonaniem organizacji była brawurowa akcja rozbicia więzienia Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Pabianicach w dniu 10 czerwca 1945 r., w trakcie której uwolniono przetrzymywanych tam żołnierzy AK. Operacja, przeprowadzona w mundurach sowieckich i polskich, została poprzedzona dokładnym rozpoznaniem. Dzięki elementowi zaskoczenia i zdecydowanej realizacji, akcję wykonano bez jednego wystrzału.

Po ujawnieniu się w sierpniu 1945 r., Arkuszyński dostał się na studia na Wydziale Przemysłu Spożywczego w Wyższej Szkole Gospodarstwa Wiejskiego w Łodzi. Przez okres studiów był rozpracowywany przez bezpiekę z Łodzi i Krakowa,  przy użyciu agentury rekrutującej się z jego znajomych. Na krótko przed egzaminem dyplomowym, w końcu lipca 1949 r. został aresztowany przez UB. Poddano go brutalnemu śledztwu, oskarżając o likwidację we wrześniu 1944 r. grupy sowieckich skoczków spadochronowych.

Proces przed Sądem Wojewódzkim w Łodzi odbył się dopiero w listopadzie 1951 r. Tak długi czas oczekiwania na rozprawę spowodowany był poszukiwaniami w sowieckich archiwach dowodów przeciwko Arkuszyńskiemu. Na próżno. „Maj” został uniewinniony od fałszywych zarzutów, co potwierdził Sąd Najwyższy, utrzymując wyrok w mocy. Po ponad dwuletnim pobycie w więzieniu, na wolność wyszedł 6 grudnia 1951 r.

Mając duże trudności w podjęciu pracy oraz nękany przez UB, wyjechał do Raciborza, gdzie udało mu się znaleźć zatrudnienie. Po kilku latach powrócił do Łodzi, podejmując pracę w branży spożywczej. Od 1960 r. mieszkał w Ksawerowie.

Zaangażował się w działalność kombatancką. Organizował dziesiątki uroczystości rocznicowych, fundował tablice pamiątkowe w kościołach, inicjował spotkania dawnych partyzantów i odsłanianie pomników w miejscach stoczonych walk partyzanckich w regionie. Autor wydanych drukiem wspomnień, współautor monografii 25 pp AK Ziemi Piotrkowsko-Opoczyńskiej. Przez cały okres PRL, aż do końca lat 80 był inwigilowany przez komunistyczne służby, wzywany na rozmowy, szykanowany i straszony.

Za działalność bojową odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Walecznych (dwukrotnie). W 2013 r. w uznaniu wybitnych zasług w pielęgnowaniu pamięci o najnowszej historii Polski oraz za upowszechnianie wiedzy o działalności Polskiego Państwa Podziemnego, w związku z Narodowym Dniem Pamięci Żołnierzy Wyklętych, został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. 24 kwietnia 2008 r. Prezydent RP Lech Kaczyński awansował go do stopnia generała brygady. Honorowy obywatel Piotrkowa Trybunalskiego, Pabianic i Żarnowa.

Człowiek niezwykle skromny. Cieszył się olbrzymim szacunkiem i poważaniem, zarówno wśród kombatantów, jak i innych osób, które się z nim zetknęły. Zmarł w Ksawerowie 1 kwietnia 2016 r., w wieku 98 lat. Pochowany z wojskowym ceremoniałem na cmentarzu rzymskokatolickim na Dołach w Łodzi.

Paweł Wąs