Badocha Zdzisław

(1923-1946), „Żelazny”; harcerz, podporucznik Wojska Polskiego, dowódca 2 Szwadronu 5 Wileńskiej Brygady Armii Krajowej

Urodził się 22 marca 1923 r. w Dąbrowie Górniczej jako syn Romana i Wandy z domu Tylec. W związku ze służbą ojca w Korpusie Ochrony Pogranicza (KOP), rodzina Badochów przeniosła się do Nowych Święcian w województwie wileńskim. Zdzisław ukończył tamtejsze Gimnazjum im. Józefa Piłsudskiego, związał się również z harcerstwem, należąc do drużyny harcerskiej im. Bartosza Głowackiego.

Od początku 1942 r. podjął działania konspiracyjne, wstępując w czerwcu w szeregi Armii Krajowej (AK). Wszedł w skład 23 Ośrodka Dywersyjnego Ignalino – Nowe Święciany i został zastępcą dowódcy 9 patrolu, przyjmując ps. „Żelazny”. Wykonywał głównie działania dywersyjne i sabotażowe na kolei. Wiosną 1944 r. na skutek dekonspiracji zmuszony był udać się do partyzantki. Od maja 1944 r. w plutonie sierż. Mieczysława Kitkiewicza „Kitka” w 5 Wileńskiej Brygadzie AK. Po operacji „Ostra Brama” razem ze swym zgrupowaniem przedostał się do Puszczy Grodzieńskiej, a następnie, po rozwiązaniu brygady, w okolice Białegostoku.

Na początku sierpnia został aresztowany i wcielony do 4 Pułku Zapasowego Wojska Polskiego stacjonującego w Dojlidach koło Białegostoku. W październiku 1944 r. zdezerterował i wraz z innymi przyłączył się w Kieturykach (powiat bielski), do odtwarzanej 5 Brygady mjr. „Łupaszki”.

W kwietniu 1945 r. został dowódcą plutonu w 4 Szwadronie por. Mariana Plucińskiego „Mścisława”. W tym czasie walczył z grupami operacyjnymi Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (UBP) oraz wojskami sowieckimi w okolicach Bielska Podlaskiego, Białowieży i Hajnówki. W maju, po koncentracji 1 i 4 Szwadronu w Olesinie, wraz z całą 5 Brygadą przeprawił się przez Bug w pobliżu wsi Klapaczew i działał na lewym brzegu rzeki, głównie w pow. sokołowski. 22 maja został awansowany do stopnia kaprala, a 15 sierpnia, w święto Wojska Polskiego, uzyskał awans do stopnia podporucznika czasu wojny.

Na początku września 1945 r., w związku z zarządzoną przez Delegaturę Sił Zbrojnych (DSZ) akcją „rozładowania lasów”, oddziały 5 Brygady zostały rozformowanie. Pod koniec października Badocha odwiedził po raz ostatni swą rodzinę w Dąbrowie Górniczej, gdzie pozostawił kolekcję fotografii żołnierzy 5 Brygady z dedykacjami. Następnie udał się na Wybrzeże Gdańskie, gdzie operował oddział mjr. „Łupaszki”, który podporządkował się ppłk. Antoniemu Olechnowiczowi „Pohoreckiemu”, komendantowi Okręgu Wileńskiego AK.

Na przełomie lutego i marca 1946 r. kilkuosobowe patrole dowodzone przez „Żelaznego” oraz ppor. Feliksa Selmanowicza „Zagończyka” przeprowadziły wiele akcji na terenie województw gdańskiego i szczecińskiego, głównie w celu uzyskania środków, w tym aprowizacyjnych, na działalność konspiracyjną. W kwietniu „Żelazny” objął dowództwo nad 2 Szwadronem 5 Wileńskiej Brygady. 6 kwietnia mjr „Łupaszka” odznaczył „Żelaznego” sygnetem 5 Wileńskiej Brygady za pełną poświęcenia i samozaparcia pracę w oddziale.

Jego szwadron, działający wówczas głównie w Borach Tucholskich, przeprowadzał liczne akcje przeciwko żołnierzom sowieckim. Zatrzymywał pociągi, rozbijał posterunki Milicji Obywatelskiej (MO), wykonywał wyroki na funkcjonariuszach Urzędu Bezpieczeństwa (UB) i konfidentach. Przez kilka tygodni maja 1946 r. kontrolował szosę Chojnice-Starogard Gdański, zatrzymując samochody, które były następnie wykorzystywane do szybkiego przerzucania patroli z miejsca na miejsce.

Najbardziej znana stała się akcja z 19 maja 1946 r., gdy rozbrojono posterunki MO i lokalne placówki UB w Kaliskach, Osiecznej, Osieku, Skórczu, Lubichowie, Zblewie (pow. starogardzki) i Starej Kiszewie (pow. kościerzyński). W Starej Kiszewie Badocha zlikwidował pięcioosobową załogę miejscowej placówki UB, w tym majora NKWD – doradcę Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kościerzynie. Wykonanie operacji w ciągu jednego dnia było możliwe dzięki zdobyciu samochodu, którym szwadron mógł się szybko przemieszczać. Akcja 2 Szwadronu 5 Brygady Wileńskiej AK zyskała duży rozgłos dzięki radiu BBC, które przedstawiło jej opis. Za wybitne zasługi oraz bohaterstwo w trakcie działań, mjr „Łupaszka” przedstawił Badochę do odznaczenia Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari.

Pod koniec maja komuniści rzucili do walki z partyzantami liczne oddziały UB, MO, Korpusu Bezpieczeństwa Publicznego (KBW) oraz „ludowego” wojska, które pacyfikowały teren. Nie przeszkodziło to w dalszych działaniach 5 Brygady, której szwadrony w pierwszych dniach czerwca zaatakowały posterunki MO w okolicach Dzierzgonia, Iławy i Sztumu. W czasie odwrotu na Pomorze Gdańskie 2 Szwadron zatrzymał się we wsi Tulice, gdzie 10 czerwca doszło do walki z grupą operacyjną UB i MO. Została ona rozbita, jednak ranny został również „Żelazny”. Udało się go przewieźć na rekonwalescencję do majątku Czernin koło Sztumu, zaś dowództwo nad 2 Szwadronem objął ppor. Olgierd Christa „Leszek”. Niestety, schronienie nie okazało się bezpieczne za sprawą zdrady łączniczki Reginy Żylińskiej „Reginy”, która podjęła współpracę z bezpieką, denuncjując swe wszelkie kontakty.

26 czerwca 1946 r. kilkunastoosobowa grupa operacyjna UB z Malborka podjęła próbę aresztowania „Żelaznego”, który następnie poległ w trakcie walki, na skutek trafienia odłamkiem granatu. Miejsce pochówku jest nieznane, rodzina o jego śmierci dowiedziała się dopiero w latach 60.

W 2015 r. ppor. Zdzisław Badocha został pośmiertnie odznaczony Orderem Krzyża Niepodległości za wybitne zasługi poniesione w walce z bronią w ręku o suwerenność i niepodległość państwa polskiego w latach 1939-1956.

Paweł Wąs

Bibliografia:

1. Sławomir Cenckiewicz, Zdzisław Badocha (1923-1946) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956:
2. Słownik biograficzny, t. 1, red. Sławomir Abramowicz i inni, Kraków, Warszawa 2002, s. 17-19.

źródło: IPNtv

zobacz też: "Żelazny chłopiec"