Bernaciak Marian

(1917-1946), „Dymek”, „Orlik”; oficer zawodowy Wojska Polskiego, dowódca partyzancki Armii Krajowej, żołnierz Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”

Urodził się 17 marca 1917 r. w Zalesiu koło Ryk, w powiecie garwolińskim, jako syn Michała i Marii z domu Bliźniak. Po ukończeniu szkoły powszechnej uczył się w Gimnazjum im. Adama Czartoryskiego w Puławach, które ukończył w 1937 r. Następnie podjął naukę w Szkole Podchorążych Artylerii w Zambrowie, którą ukończył w 1938 r. w stopniu plutonowego podchorążego. Do wybuchu wojny pracował w Urzędzie Pocztowym w Sobolewie w pow. garwolińskim.

W trakcie kampanii polskiej w 1939 r. walczył w stopniu podporucznika w szeregach 2 pułku artylerii ciężkiej. W rejonie Włodzimierza Wołyńskiego dostał się do niewoli sowieckiej. Udało mu się zbiec z transportu żołnierzy skierowanego do obozu w Kozielsku i wrócić w rodzinne strony. Prowadził księgarnię i niewielką drukarnię w Rykach. W 1940 r. podjął działalność konspiracyjną w strukturach Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) w Rykach, przyjmując ps. „Dymek”. Został mianowany szefem Kedywu Podobwodu „A” (Dęblin – Ryki), mając na swym koncie wiele akcji dywersyjno-sabotażowych. Zagrożony aresztowaniem, od jesieni 1943 r. zmuszony był ukrywać się. Utworzył grupę lotną, przekształconą w oddział partyzancki, który w maju 1944 r. przyjął kryptonim OP 15/1 pp „Wilków”. Na jego czele Bernaciak, już pod ps. „Orlik”, przeprowadził ponad 20 akcji bojowych przeciwko Niemcom w Obwodzie Puławy Armii Krajowej.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej, liczące około 350 ludzi zgrupowanie podjęło nieudaną próbę przyjścia z pomocą walczącej Warszawie. Bernaciak, zagrożony aresztowaniem przez Sowietów, zaczął się ukrywać. Jednak już w marcu 1945 r. przystąpił do odtwarzania oddziału, werbując do niego osoby zagrożone aresztowaniem. Początkowo podporządkował się Delegaturze Sił Zbrojnych (DSZ), a od września wszedł w skład Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość (WiN).

Od jesieni 1945 r. został dowódcą zgrupowania oddziałów WiN w Inspektoracie Rejonowym Puławy, a następnie zastępcą inspektora puławskiego do spraw bezpieczeństwa. W tym czasie awansował do stopnia majora. Jego zgrupowanie, które było jednym z największych na Lubelszczyźnie, zyskało duży rozgłos dzięki brawurowym akcjom zbrojnym przeciwko komunistom. Do najważniejszych akcji należy zaliczyć rozbicie Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Puławach 24 kwietnia 1945 r. oraz zwycięską bitwę stoczoną 24 maja 1945 r. w Lesie Stockim w powiecie puławskim z grupą operacyjną UB, NKWD i Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW), liczącą prawie 700 ludzi. Zgrupowanie Bernaciaka działało w powiatach: garwolińskim, puławskim, łukowskim, lubartowskim, kraśnickim i kozienickim, przeprowadzając w latach 1945-1947 najwięcej akcji dywersyjnych na Lubelszczyźnie.

W lipcu 1945 r. wskutek olbrzymiej przewagi sił komunistycznych, „Orlik” został zmuszony do zmiany taktyki. Podzielił swe zgrupowanie na plutony i drużyny zakonspirowane we wsiach i wspomagane przez sieć terenową organizacji. Kolejna reorganizacja nastąpiła wiosną 1946 r., gdy zgrupowanie podzielono na dwa pododdziały, operujące na północy i południu Inspektoratu. Poza akcjami bojowymi patrole i drużyny dywersyjne prowadziły intensywną działalność wywiadowczą, gromadząc wszelkie przydatne informacje, jak i polityczną oraz propagandową, w celu podtrzymania na duchu społeczeństwa. Drukowano i kolportowano prasę i ulotki, szczególnie nasilając działalność przed tzw. referendum ludowym wyznaczonym na 30 czerwca, gdy opublikowano odezwę Orlik do społeczeństwa oraz ulotkę Katyń Puławski.

Do walki z dowodzonym przez niego zgrupowaniem komuniści skierowali grupy operacyjne liczące łącznie kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy KBW i „ludowego” wojska, oraz funkcjonariuszy UB i MO. W ramach represji aresztowano jego rodziców oraz brata Lucjana.

24 czerwca 1946 r. podczas powrotu z odprawy organizacyjnej „Orlik” wraz z kilkoma partyzantami zatrzymał się na skraju wsi Piotrówek, gdzie został zaatakowany przez milicjantów oraz grupę żołnierzy z 1 Dywizji Piechoty, ochraniających referendum. W trakcie próby wyrwania się z okrążenia Bernaciak został dwukrotnie ranny i popełnił samobójstwo. Jego zwłoki przetransportowano do Warszawy, gdzie były identyfikowane przez rodzinę i podkomendnych. Pochowany został na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie.

W 2009 r. odznaczony pośmiertnie Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej.

Paweł Wąs

Bibliografia:

1. Leszek Pietrzak, Marian Bernaciak (1917-1946) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956: słownik biograficzny, t. 1, red. Sławomir Abramowicz i inni, Kraków - Warszawa 2002, s. 27-29.

źródło: IPNtv