Brzuszek Stefan

Żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych. Stefan Brzuszek ps. „Boruta” 

Urodził się 31 sierpnia 1917 r. jako syn Antoniego i Bronisławy z domu Sawickiej. Ojciec pracował we własnym zakładzie szewskim w Lublinie, angażował się także w działalność społeczną w Akcji Katolickiej, Chrześcijańskich Związkach Zawodowych, kandydował do rady miasta. Matka zajmowała się domem i wychowaniem pięciu synów. S. Brzuszek uczęszczał do Szkoły Powszechnej nr 3 im. Bolesława Chrobrego w Lublinie, następnie do szkoły zawodowej. W 1935 r. wyjechał do Łucka, gdzie pracował przy budowie linii telefonicznych. Dwa lata później wstąpił do wojska. Po przeszkoleniu został skierowany do Centralnej Szkoły Podoficerów Korpusu Ochrony Pogranicza w Osowcu, którą ukończył z drugą bądź trzecią lokatą. Maturę zdał w trybie eksternistycznym i ubiegał się o przyjęcie do szkoły oficerskiej policji państwowej. W dniu wybuchu II wojny światowej pełnił służbę na wschodniej granicy Polski, w miejscowości Raków pod Mołodecznem na dzisiejszej Białorusi. Po ataku Związku Sowieckiego na Polskę usiłował przedostać się do Lublina, jednak został zatrzymany przez Sowietów. W czasie transportu w okolicach Mińska wyskoczył z ciężarówki i zdołał uciec. Po drodze do domu trafił na walczące jeszcze oddziały Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Franciszka Kleeberga. W ramach Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”, w oddziale KOP-u wziął udział w bitwie pod Kijanami. Po zakończeniu kampanii wrześniowej przedostał się do Lublina.

W Lublinie zaangażował się w działalność konspiracyjną, utrzymywał kontakty z Eugeniuszem Walewskim z Siedliszcza, późniejszym dowódcą oddziału Narodowych Sił Zbrojnych. W 1941 r. rodzina Brzuszków została wysiedlona z ulicy Lubartowskiej, gdzie wkrótce Niemcy utworzyli getto. S. Brzuszek od 1943 r. pracował w niemieckim szpitalu wojskowym. Rok później, 2 września 1944 r., ożenił się, niedługo potem otrzymał wezwanie do ludowego Wojska Polskiego. W obliczu masowych aresztowań członków polskiego podziemia S. Brzuszek 8 kwietnia 1945 r., wraz z bratem Anonim, wstąpił do oddziału partyzanckiego NSZ, dowodzonego przez E. Walewskiego ps. „Zemsta”. Przyjął pseudonim „Boruta” i został dowódcą drużyny. W maju tego roku brał udział w rozbiciu sowieckiego posterunku we wsi Marynin, został ranny w prawe ramię. Z tego powodu nie uczestniczył w operacji zgrupowania NSZ Mieczysława Pazderskiego ps. „Szary”, która miała miejsce w Wierzchowinach w czerwcu 1945 r., ani w bitwie pod Hutą. Latem 1945 r. S. Brzuszek został mianowany zastępcą komendanta oddziału. W tym czasie podjęto decyzję o częściowym jego rozformowaniu, pozostawiając w pogotowiu 20-osobową drużynę pod dowództwem S. Brzuszka. W sierpniu zarządzono ponowną mobilizację oddziału, dzieląc go na trzy patrole. Południowym patrolem, operującym w gminie Pawłów w powiecie chełmskim, dowodził „Boruta”. Jesienią objął on też dowództwo nad grupą środkową, obejmującą teren gminy Siedliszcze. W dniach 22–25 października 1945 r. 12 członków oddziału E. Walewskiego, wraz z dowódcą, ujawniło się przed Państwową Komisją Amnestyjną w Siedliszczu. S. Brzuszek, wraz ze swoją grupą, nie zdecydował się na ten krok. Po śmierci E. Walewskiego 2 grudnia 1945 r. objął dowództwo nad całym oddziałem.

Od stycznia do lutego 1946 r. kilkunastoosobowa grupa pod dowództwem „Boruty” przeprowadziła kilkanaście akcji rekwizycyjnych w obiektach spółdzielczych. W tym czasie wzrosła też liczba członków formacji z 15 do 30, dlatego 6 marca 1946 r. odbyło się uroczyste złożenie przysięgi przez partyzantów. Oddział przeprowadził kilka potyczek z oddziałami Urzędu Bezpieczeństwa, m.in. w miejscowości Podgłębokie (25 marca), Gołąb w gminie Rejowiec (2 kwietnia); rozbito posterunek Milicji Obywatelskiej w Cycowie (16 kwietnia). Zwalczał też szerzący się na tym terenie bandytyzm. Oddział brał udział w agitacji przed referendum ludowym w czerwcu 1946 r., nawołując do głosowania „3 x nie”. W lipcu 1946 r. rozpoczął on współpracę z oddziałem WiN, dowodzonym przez Leona Taraszkiewicza ps. „Jastrząb”. Połączone formacje przejęły w Puchaczowie dwa auta ciężarowe, którymi następnie udano się do Łęcznej. Tam otoczono i rozbito posterunek MO. Kilka dni później na stacji kolejowej Stulno koło Włodawy zatrzymano pociąg, którym podróżowali m.in. żołnierze, a także funkcjonariusze UB. Zostali rozbrojeni przez oddział. 17 lipca na drodze z Chełma do Lublina żołnierze z formacji „Boruty” i „Jastrzębia” zatrzymali samochód, którym, jak się później okazało, podróżowała siostra Bieruta Julia Malewska wraz z mężem, synem, synową i szoferem. Dwa dni później wszyscy zostali uwolnieni.

Od początku sierpnia 1946 r. UB rozpoczęło operację, której celem była likwidacja oddziału „Boruty”. 17 sierpnia we wsi Chojeniec w gminie Siedliszcze w trakcie walki zabity został S. Brzuszek. Wkrótce aresztowano też jego żonę, która była w zaawansowanej ciąży. W areszcie urodziła córkę, lecz dziecko zmarło zaraz po urodzeniu. Uwięziono także ojca S. Brzuszka oraz jego braci: Kazimierza i Antoniego.

Ewa Rzeczkowska

Bibliografia:

1. Litwin, Oddział Narodowych Sił Zbrojnych Stefana Brzuszka ps. „Boruta”, praca magisterska, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin 2013.