Gajdek Adam

(1915-1949), „Antek”, „Agata”, „Olek”; nazwisko konspiracyjne Adam Wilanowski; podoficer Wojska Polskiego, żołnierz Związku Walki Zbrojnej, Armii Krajowej, działacz Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”

Urodził się 7 kwietnia 1915 r. w Rzeszowie, jako syn Witolda i Zofii z domu Mikuła. W 1934 r. ukończył Podoficerską Szkołę Piechoty dla Małoletnich w Nisku. Do 1939 r. służył w 3 Pułku Strzelców Podhalańskich w Bielsku. W szeregach macierzystej jednostki, w stopniu kaprala, brał udział w wojnie obronnej 1939 r. Następnie powrócił do Rzeszowa. Od 1940 r. pod ps. „Olek” należał do Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), następnie Armii Krajowej (AK). Jego sklep oraz mieszkanie prywatne służyły za skrzynkę kontaktową. Pełnił funkcję łącznika na terenie Rzeszowszczyzny. W końcowym okresie okupacji niemieckiej na stanowisku referenta gospodarczego w Obwodzie Rzeszów AK.

Po wkroczeniu wojsk sowieckich nadal działał w konspiracji. Brał m.in. udział w nieudanej akcji na więzienie w Zamku rzeszowskim w dniach 7-8 października 1944 r. W październiku został powołany do „ludowego” wojska, gdzie w stopniu sierżanta służył w rzeszowskiej Rejonowej Komisji Uzupełnień, początkowo jako magazynier, później podoficer gospodarczy. W lutym 1945 r. został przeniesiony do pracy w Wojewódzkiej Komendzie Uzupełnień w Katowicach. Po rozwiązaniu AK kontynuował działalność w organizacji „Nie”, Delegaturze Sił Zbrojnych (DSZ), a następnie Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość” (WiN), gdzie używał ps. „Agata”, „Antek”. Zagrożony aresztowaniem, na początku września 1946 r. porzucił służbę wojskową i osiadł z rodziną w Krakowie, używając nazwiska Adam Wilanowski. Pracował jako urzędnik w Biurze Plantacyjnym Cukrowni „Chybie”.

W kwietniu 1947 r. objął funkcję kierownika organizacyjnego powstałej pod koniec 1946 r. siatki wywiadowczej o kryptonimie „Instytut Bakteriologiczny”. Podlegał bezpośrednio kierownikowi Wydziału Informacji IV Zarządu Głównego WiN Mieczysławowi Kawalcowi.

Aresztowany 17 października 1947 r. przez funkcjonariuszy Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP) w Krakowie. Przeszedł brutalne śledztwo, lecz pomimo okrutnych tortur nie załamał się. Po kilku tygodniach został przewieziony do siedziby Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie, gdzie kontynuowano śledztwo.

Sprawa została skierowana do rozpatrzenia przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie. Wyrokiem z dnia 23 października 1948 r. Adam Gajdek został skazany na karę śmierci. Naczelny Sąd Wojskowy na posiedzeniu niejawnym oddalił skargę rewizyjną i utrzymał wyrok w mocy. Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Wyrok wykonano 14 stycznia 1949 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.

Postanowieniem Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego z 30 marca 1993 r. wyrok skazujący z 1948 r. został uznany za nieważny jako wydany za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego.

Szczątki Adama Gajdka odnaleziono latem 2012 r. w kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie. 27 września 2015 r. został uroczyście pochowany w Panteonie – Mauzoleum Wyklętych – Niezłomnych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

1 marca 2016 r., w Narodowym Dniu Pamięci Żołnierzy Wyklętych, Adam Gajdek został pośmiertnie mianowany do stopnia podporucznika.

Paweł Wąs

Bibliografia:

1. Jan Pisuliński, Adam Gajdek (1915-1949) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956:
2. Słownik biograficzny, t. II, red. Wojciech Frazik, Kraków - Warszawa – Wrocław 2004, s. 135-136.