Kontrym Bolesław

Bolesław Kontrym, „Żmudzin”, „Biały”, „Bielski”, „Cichocki”, oficer Armii Czerwonej, oficer Policji Państwowej w II Rzeczpospolitej, major piechoty Wojska Polskiego, cichociemny, żołnierz Armii Krajowej

Urodził się 27 sierpnia 1898 r. w Zaturcach w pow. łuckim na Wołyniu, jako syn Władysława i Aldony z domu Cichockiej. Od 1909 r. uczył się w korpusie kadetów w Jarosławiu nad Wołgą. W marcu 1915 r. przerwał naukę i wstąpił na ochotnika do armii rosyjskiej. Początkowo służył w 106 Pułku Piechoty, będąc jednocześnie słuchaczem szkoły oficerskiej w Saratowie, którą ukończył w grudniu 1915 r. Przeniesiony do 250 Pułku Piechoty, gdzie był dowódcą plutonu. Od czerwca 1916 r. adiutant w III batalionie 127 Pułku Piechoty, a od sierpnia 1917 r. dowódca konnego zwiadu w 660 Pułku Piechoty. Otrzymał awans do stopnia porucznika.

Od stycznia 1918 r. służył w 5 Pułku Ułanów II Korpusu Polskiego na Wschodzie. Po rozbrojeniu korpusu pod Kaniowem dostał się w maju do niewoli niemieckiej, z której udało mu się zbiec w czerwcu. Podjął próbę przedostania się do wojsk polskich w rejon Murmańska, lecz został aresztowany w październiku i wcielony do Armii Czerwonej. Dowodził 82 Pułkiem Piechoty i 28 Półbrygadą 10 Dywizji Piechoty. Trzykrotnie odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru za męstwo. Od lutego 1921 r. słuchacz Akademii Sztabu Generalnego Armii Czerwonej w Moskwie w stopniu komendanta brygady. W lutym 1922 r. zaczął wykonywać zadania wywiadowcze dla attaché wojskowego przy poselstwie RP, płk. Romualda Wolikowskiego. Wobec zagrożenia ze strony sowieckiego kontrwywiadu wysłał rodzinę do Polski, a następnie sfingował własną śmierć i przekroczył granicę sowiecko-polską.

Został zweryfikowany do stopnia porucznika i skierowany do służby w Straży Granicznej. Wykazywał się dużą odwagą. Podczas służby w Rubieżowiczach w powiecie stołpeckim jeden z jego podwładnych został uprowadzony przez NKWD i uwięziony w więzieniu w Mińsku. W odwecie Kontrym porwał załogę sowieckiego posterunku granicznego i zaproponował wymianę, do której wkrótce doszło.

Wkrótce zgłosił akces do Policji Państwowej (PP) i po zweryfikowaniu do stopnia aspiranta objął służbę w Nowogródku, a następnie w Stołpcach i Baranowiczach. Po ukończeniu 6-miesięcznego kursu oficerów PP w Poznaniu sprawował funkcje kierownicze w wielu placówkach: w Słonimie, Szczuczynie, Nowogródku, Brześciu nad Bugiem, Lublinie, Białymstoku. Od początku 1939 r. pełnił funkcję kierownika Wydziału Śledczego Komendy Wojewódzkiej PP w Wilnie w stopniu komisarza. Zwalczał nie tylko przestępczość kryminalną, lecz zajmował się również rozpracowywaniem antypaństwowych organizacji, głównie środowisk komunistycznych i związanej z nimi agentury.

We wrześniu 1939 r. został wysłany z Wilna do Zaleszczyk z misją przekazania poczty dyplomatycznej dla polskiego rządu. Po wykonaniu zadania powrócił do Wilna, lecz 19 września został internowany po przekroczeniu granicy i osadzony w obozie w Kołatowie pod Kowlem, skąd udało mu się zbiec w październiku. Przez Rygę i Tallin dotarł do Sztokholmu, a następnie przez Norwegię i Wielką Brytanię do Francji, gdzie dołączył do odtworzonego Wojska Polskiego.

Od grudnia 1939 r. dowodził kompanią w Oddziale Zapasowym 2 Dywizji Strzelców Pieszych, a od marca 1940 r. kompanią III Batalionu Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich, biorąc udział w bitwie pod Narwikiem. Dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych i francuskim Croix de Guerre z gwiazdą srebrną. Po ewakuacji do Francji kierował działem paszportowo-wizowym placówki ewakuacyjnej żołnierzy polskich w Marsylii.

W październiku przedostał się przez Portugalię do Wielkiej Brytanii. Od grudnia pełnił funkcje dowódcze w jednostkach strzelców, a we wrześniu 1941 r. został przydzielony do III Baonu 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Złożył akces do służby w Kraju i po złożeniu przysięgi w kwietniu 1942 r. przeszedł przeszkolenie dla cichociemnych. Otrzymał ps. „Żmudzin” i „Biały” oraz dokumenty na nazwisko Bolesław Konopacki.

W nocy z 1 na 2 września 1942 r. „Żmudzin” został zrzucony do kraju w ramach operacji lotniczej „Smallpox” na placówkę „Rogi” w pobliżu Grójca. Awansowany na kapitana, wkrótce został jednym z dowódców akcji sabotażowo-dywersyjnej „Wachlarz”. Na polecenie komendanta głównego Armii Krajowej (AK) gen. Stefana Roweckiego „Grota” opracował plan odbicia więźniów w Pińsku, który został zrealizowany przez por. Jana Piwnika „Ponurego”. W marcu 1943 r. Kontrym pełnił funkcję szefa Kedywu Okręgu Brześć AK, zaś w lipcu został oddelegowany do Warszawy, gdzie objął, pod ps. „Cichocki”, stanowisko szefa Centrali Służby Śledczej i zastępcy komendanta Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa.

Jednocześnie, pod ps. „Żmudzin”, stał na czele specjalnego oddziału bojowego „Sztafeta-Podkowa”, którego zadaniem była ochrona Delegatury Rządu oraz wykonywanie wyroków sądów specjalnych Polskiego Państwa Podziemnego (PPP) na konfidentach, kolaborantach i szmalcownikach. „Podkowa” prowadziła przygotowania do rozbicia więzienia na Pawiaku oraz opanowania obozu na Majdanku, jednak akcje te nie zostały zrealizowane.

Po wybuchu Powstania Warszawskiego „Żmudzin” został dowódcą 4 kompanii w zgrupowaniu mjr. Włodzimierza Zawadzkiego „Bartkiewicza”, dowodząc odcinkiem obejmującym ulice: Królewską, Kredytową oraz plac Małachowskiego. Pozycje te zostały utrzymane do końca walk. 4 sierpnia poprowadził udane natarcie na budynek PAST-y przy ul. Zielnej. W trakcie powstania czterokrotnie ranny. 27 sierpnia został odznaczony Krzyżem Walecznych (po raz trzeci), a 15 września Orderem Virtuti Militari V klasy. Po utworzeniu 20 września 1944 r. Warszawskiego Korpusu AK, Kontrym został mianowany dowódcą III Batalionu 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej wchodzącego w skład 28 Dywizji Piechoty AK im. Stefana Okrzei.

Po kapitulacji powstania trafił do niewoli pod nazwiskiem Wójcik i przebywał w kilku obozach jenieckich, m.in. Lamsdorf (Łambinowice koło Opola). W kwietniu 1945 r. uciekł z obozu Sandbostel i przedostał się do Polskich Sił Zbrojnych (PSZ) na Zachodzie. Od maja był dowódcą 1 Kompanii, a od września zastępcą dowódcy 9 Batalionu Strzelców Flandryjskich w składzie 1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka. W czerwcu 1946 r. został zweryfikowany w stopniu majora.

Do Polski powrócił w czerwcu 1947 r. Na taką decyzję duży wpływ miał fakt odnalezienia się jego starszego brata, uznawanego za zaginionego. Konstanty Kontrym był generałem Armii Berlinga i gwarantował bezpieczny powrót do kraju. W sierpniu komisja rehabilitacyjno-kwalifikacyjna dla byłych funkcjonariuszy PP wystawiła „Żmudzinowi” zaświadczenie zezwalające na pracę w służbie państwowej. Został szefem działu administracyjno-gospodarczego w Centralnym Zarządzie Państwowego Przemysłu Fermentacyjnego. W kwietniu 1948 r. dostał służbowe mieszkanie przy ul. Mazowieckiej w Warszawie.

Były to jednak tylko pozory. Był nieustannie śledzony przez Informację Wojskową (IW). Operację zlecił sam szef IW płk Dymitr Wozniesienski. Teczka rozpracowania została założona 15 marca 1947 r., na kilka miesięcy przed powrotem Kontryma do kraju.

13 października doszło do aresztowania. „Żmudzin” został wywołany z pracy pod pretekstem spotkania służbowego i przewieziony do tajnej willi Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) w Miedzeszynie pod Warszawą. Postanowienie o aresztowaniu zostało wydane przez Naczelną Prokuraturę Wojskową (NPW) dwa dni po zatrzymaniu. Podczas długotrwałego śledztwa był torturowany na wiele sposobów. Znęcano się nad nim fizycznie i psychicznie. Po prawie roku, 8 września 1949 r. przeniesiono go do więzienia mokotowskiego przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.

Po niemal czteroletnim śledztwie mjr Bolesław Kontrym został skazany wyrokiem Sądu Wojewódzkiego dla m. st. Warszawy z 26 czerwca 1952 r. na karę śmierci. Sąd Najwyższy zatwierdził wyrok 9 października 1952 r. Egzekucję przez powieszenie wykonano prawdopodobnie 2 lub 20 stycznia 1953 r.

Rodzina dowiedziała się o aresztowaniu „Żmudzina” od jego brata Konstantego, który został wkrótce wraz z rodziną odwołany do Związku Sowieckiego i tam zmarł w szpitalu przy „skomplikowanym zabiegu chirurgicznym”. Pierwsze kartki z więzienia dotarły dopiero w 1952 r., już po ogłoszeniu wyroku.

Pośmiertnie Kontrym został uniewinniony i zrehabilitowany wyrokiem Sądu Wojewódzkiego dla m. st. Warszawy z dnia 3 grudnia 1957 r.

Szczątki mjr. Bolesława Kontryma odnaleziono w 2014 r. na kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie. 27 września 2015 r. został uroczyście pochowany w Panteonie – Mauzoleum Wyklętych – Niezłomnych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Paweł Wąs

zobacz też: Edmund Kwasek