Olechnowicz Antoni

(1905-1951), „Krzysztof”, „Kurkowski”, „Lawicz”, „Meteor”, „Pohorecki”; kapitan dyplomowany Wojska Polskiego, podpułkownik Armii Krajowej, ostatni komendant Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej i Ośrodka Mobilizacyjnego Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej

Urodził się 13 czerwca 1905 r. w Marguciszkach, pow. Święciany, jako syn Ferdynanda i Felicji z domu Piecewicz. Po ukończeniu gimnazjum w Nowej Wilejce rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej, a następnie w Wyższej Szkole Nauk Politycznych w Wilnie. W latach 1935-1937 studiował w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie, którą ukończył w stopniu kapitana dyplomowanego.

We wrześniu 1939 r. był kwatermistrzem 33 Dywizji Piechoty w Grodnie, z którą przeszedł cały szlak bojowy. Walczył zarówno z Niemcami jak i Armią Czerwoną. 2 października wraz ze swym zgrupowaniem dostał się do niewoli sowieckiej, z której udało mu się zbiec.

Na początku października znalazł się w Wilnie, gdzie zaczął działać w konspiracji, w ramach Komisariatu Rządu, pod ps. „Meteor”. Po podporządkowaniu się wydziału wojskowego Służbie Zwycięstwu Polski, Olechnowicz został szefem Oddziału I (operacyjnego) SZP, a następnie Związku Walki Zbrojnej. Po reorganizacji sztabu, od lipca 1941 r. pełnił funkcję komendanta Garnizonu Miasta Wilna. W drugiej połowie 1942 r. przeniesiony na stanowisko inspektora Inspektoratu „A”, obejmującego miasto Wilno i powiat Wilno-Troki. 11 listopada 1943 r. otrzymał awans na stopień majora. Po reorganizacji struktur wojskowych okręgu, w kwietniu 1944 r. otrzymał stanowisko dowódcy Zgrupowania nr 1 Okręgu Wilno AK, na którego czele wziął udział w operacji „Ostra Brama”.

Po aresztowaniu w dniu 17 lipca 1944 r. przez Sowietów komendanta Okręgu Wilno AK ppłk. Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka” i dowódców brygad, Olechnowicz przeszedł do konspiracji i został mianowany szefem Oddziału I Sztabu Komendy Okręgu Wileńskiego przez nowego komendanta, ppłk. Juliana Kulikowskiego „Ryngrafa”. Był przeciwnikiem rozmów z władzami sowieckimi, uważając, że wszelkie próby dialogu kończą się tragicznie. Po aresztowaniu „Ryngrafa” został szefem sztabu Komendy i zastępcą kolejnego komendanta, mjr. Stanisława Heilmana „Wileńczyka”.

Po otrzymaniu rozkazu rozwiązania AK rozpoczęto nadzorowane przez Olechnowicza prace nad ewakuacją do Polski centralnej struktur okręgu, z zamiarem utrzymania na Wileńszczyźnie kadrowej siatki. On sam, po aresztowaniu Heilmana, został w dniu 28 marca 1945 r. kolejnym komendantem Okręgu Wileńskiego AK, zajmując się likwidacją zbrojnych oddziałów i przerzucaniem ich na tereny Polski centralnej. W czerwcu wyjechał do Warszawy i po rozmowach z płk. Janem Mazurkiewiczem „Radosławem”, nie uznał zwierzchnictwa płk. Jana Rzepeckiego jako komendanta Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, podporządkowując się bezpośrednio Sztabowi Naczelnego Wodza. Do nawiązania łączności doszło w sierpniu. W wyniku otrzymanych rozkazów zachowywano pełną konspirację, utrzymując jedynie kontakty organizacyjne. Siedziba Komendy Okręgu mieściła się w Trójmieście.

Po nawiązaniu przez „Pohoreckiego” na początku 1946 r. kontaktu z działającym na Białostocczyźnie mjr. Zygmuntem Szendzielarzem „Łupaszką”, dokonano reorganizacji oddziałów, tworząc 5. Brygadę Wileńską AK, działająca na Pomorzu i 6. Brygadę Wileńską AK, działającą na Białostocczyźnie.

W kwietniu 1946 r., po próbie rozbicia okręgu przez UB, Olechnowicz zawiesił czasowo działalność organizacji, choć oddziały partyzanckie funkcjonowały nadal. Od sierpnia starał się odbudować siatkę konspiracyjną. W lutym 1947 r. udał się do Paryża, aby wyjaśnić status podległej organizacji w świetle wyników sfałszowanych wyborów do sejmu i przejęcia całkowitej władzy przez komunistów. Po otrzymaniu instrukcji nakazującej likwidację działalności zbrojnej i głęboką konspirację, powrócił do kraju. Został awansowany do stopnia podpułkownika.

W nowej rzeczywistości prowadzono ewidencję członków, stworzono siatkę kadrową – Ośrodek Mobilizacyjny Okręgu Wileńskiego AK. Pod koniec 1947 r., na rozkaz ze Sztabu Naczelnego Wodza, Olechnowicz ponownie uaktywnił część podległej mu struktury, w celu stworzenia sieci wywiadowczej, obejmującej całe terytorium Polski. Obszerne raporty były przekazywane na Zachód, trafiały jednak również w ręce UB.

Od czerwca do sierpnia 1948 r. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego przeprowadziło masowe aresztowania w ramach „Akcji X”, obejmującej żołnierzy polskiego podziemia niepodległościowego z Wileńszczyzny. Olechnowicz został zatrzymany 26 czerwca 1948 r. we Wrocławiu, skąd przewieziono go do więzienia MBP w Warszawie. Tam przeszedł bardzo ciężkie i brutalne śledztwo. Na mocy wyroku z 2 listopada 1950 r., wydanego przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie, ppłk „Pohorecki” został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano w więzieniu mokotowskim w Warszawie 8 lutego 1951 r. W latach 90. został zrehabilitowany wyrokami Sądu Wojskowego w Warszawie.

Szczątki ppłk. Antoniego Olechnowicza odnaleziono wiosną 2013 r. na kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie. 27 września 2015 r. został uroczyście pochowany w Panteonie – Mauzoleum Wyklętych – Niezłomnych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Odznaczony Orderem Virtuti Militari V kl.

Paweł Wąs

źródło: IPNtv