Tabortowski Jan

(1906-1954), „Kusy”, „Rot”, „Bruzda”, „Sikora”, „Tabor”; nazwiska konspiracyjne: Jan Kownacki, Jan Zawadzki, Jan Żochowski; oficer Wojska Polskiego i Armii Krajowej, żołnierz Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”

Urodził się 16 października 1906 r. w Nowogródku, jako syn Jana i Wacławy z domu Wojno-Sidorowicz. Po ukończeniu Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Nowogródku uczył się w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej i Oficerskiej Szkole Artylerii w Toruniu, którą ukończył w 1930 r. w stopniu podporucznika. Służył w 19 pułku artylerii polowej w Nowej Wilejce, a następnie w 19 pułku artylerii lekkiej w Lidzie. Od 1 stycznia 1933 r. awansowany na porucznika. We wrześniu 1935 r. został przeniesiony do Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej w Modlinie, a po roku rozpoczął służbę w 1 Dywizjonie Pociągów Pancernych w Legionowie.

W wojnie obronnej 1939 r. walczył jako zastępca dowódcy pociągu pancernego „Danuta”, który stanowił wsparcie Armii Poznań, m.in. osłaniając odwrót wojsk polskich w rejonie Toruń-Inowrocław. Następnie dotarł do Kutna i brał udział w bitwie nad Bzurą. Podczas walk kilkakrotnie ranny, dostał się do niewoli niemieckiej. Po trzymiesięcznym pobycie w szpitalu w Warszawie udało mu się zbiec.

W styczniu 1940 r. wyruszył jako emisariusz na Białostocczyznę, na tereny okupowane przez Sowietów. W lipcu 1940 r. wstąpił w szeregi Związku Walki Zbrojnej i mianowano go komendantem Obwodu Bielsk Podlaski ZWZ. Podczas pracy konspiracyjnej posługiwał się ps. „Rot” i „Sikora”. W maju 1942 r. awansowany do stopnia kapitana, został dowódcą Inspektoratu Łomża AK, obejmującego obwody Łomża i Grajewo. Zaczął używać ps. „Bruzda”. 22 listopada aresztowany przez gestapo w Łomży i osadzony w tamtejszym więzieniu, z którego uciekł wraz z grupą akowców w nocy z 12 na 13 stycznia 1943 r. Wkrótce objął stanowisko inspektora w sąsiednim Inspektoracie Suwałki.

 30 stycznia 1944 r. został mianowany szefem motoryzacji Okręgu AK Białystok, jednak po aresztowaniu inspektora Inspektoratu Łomża AK, kpt. Hieronima Łagody, z początkiem marca objął ponownie to stanowisko. W trakcie akcji „Burza” stał na czele około stuosobowego oddziału partyzanckiego, który stacjonował w bazie Kobielne, wśród bagien nadbiebrzańskich. Jego partyzanci przeprowadzali wiele akcji wypadowych przeciwko wycofującym się oddziałom niemieckim. 10 lipca 1944 r. został awansowany do stopnia majora.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej Tabortowski i jego żołnierze zostali w połowie sierpnia rozbrojeni i internowani. On sam był przekonywany przez oficerów sowieckiego wywiadu „Smiersz” do wstąpienia do armii Berlinga. Po pewnym czasie udało mu się zbiec i przez kolejne miesiące ukrywał się przed NKWD.

Na początku 1945 r. zaczął organizować opór przeciwko Sowietom. Konspirację kontynuował w myśl wytycznych komendanta Okręgu, ppłk. Władysława Liniarskiego „Mścisława”, który odmówił wykonania rozkazu gen. Leopolda Okulickiego i 15 lutego 1945 r. utworzył Armię Krajową Obywatelską. W jej strukturach mjr „Bruzda” zorganizował kilka brawurowych akcji, m.in. odbicie łączniczki, Franciszki Ramotowskiej „Iskry” ze Szpitala Garnizonowego w Białymstoku, czy też opanowanie w nocy z 8 na 9 maja 1945 r. Grajewa. W czasie tej akcji uwolniono 60 więźniów przetrzymywanych w areszcie UB.

Po włączeniu AKO do Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” kontynuował działalność na wcześniej zajmowanym stanowisku, posługując się ps. „Tabor”. Po sfałszowanych wyborach do sejmu ze stycznia 1947 r. działacze Okręgu Białystok WiN podjęli rozmowy w sprawie ujawnienia. Wystosowano specjalną odezwę „Obywatele członkowie WiN”, podpisaną również przez Tabortowskiego, który ujawnił się 25 marca 1947 r. w PUBP w Łomży.

Wyjechał do Warszawy, gdzie przebywał do kwietnia 1950 r. Był w tym czasie inwigilowany przez III Departament Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Podjął, zakończoną niepowodzeniem, próbę ucieczki za granicę. Po nasileniu inwigilacji uciekł z Warszawy i dołączył do ukrywającego się byłego komendanta Obwodu Łomża AK, kpt. Stanisława Cieślewskiego „Lipca”. Do kwietnia 1951 r. ukrywali się w wioskach nadbiebrzańskich. W tym czasie grupa powiększyła się o Tadeusza Wysockiego „Zegara” i Mieczysława Zalewskiego „Tarzana”. Rozpoczęto przeprowadzanie akcji ekspropriacyjnych.

W sierpniu 1952 r., po intensywnych działaniach UB, wraz z Tabortowskim pozostał jedynie Tadeusz Wysocki. Miejsce przebywania zostało zmienione na dobrze zamaskowany bunkier poniemiecki w okolicach wsi Sulewo w powiecie grajewskim. Wiosną 1953 r. dołączyli do nich Jan Rogiński „Lis”, Stanisław Marchewka „Ryba” i Wacław Dąbrowski „Tygrys”. Przeprowadzano kolejne akcje, co spowodowało powołanie przez Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego w listopadzie 1953 r. Grupy Operacyjnej „Biebrza”, której celem miało być zlikwidowanie resztek podziemia.

23 sierpnia 1954 r. została przeprowadzona kolejna akcja ekspropriacyjna w miejscowości Przytuły, powiat łomżyński. Podczas strzelaniny z funkcjonariuszami MO „Bruzda” został poważnie ranny, a następnie dobity strzałami z pistoletu przez Stanisława Marchewkę „Rybę”.

Miejsce pochówku mjr. Tabortowskiego nie jest znane. Symboliczna mogiła znajduje się na cmentarzu w Przytułach. Za działalność konspiracyjną podczas drugiej wojny światowej został odznaczony Krzyżem Walecznych, Krzyżem Virtuti Militari V klasy i złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

Paweł Wąs

Bibliografia:

1. Sławomir Poleszak, Jan Tabortowski (1906-1954) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956…, T. 1, s. 463-465.