Zadzierski Józef

Józef Zadzierski (1923-1946), „Wołyniak”, „Zawisza”; żołnierz Narodowej Organizacji Wojskowej, dowódca oddziału partyzanckiego

Urodził się 5 września 1923 r. w Kostopolu na Wołyniu jako syn Władysława i Stanisławy z domu Korczyc-Brochwicz. Otrzymał wychowanie w duchu narodowym. Po ukończeniu szkoły powszechnej uczył się przez kilka miesięcy w szkole kadetów we Lwowie, skąd zabrał go ojciec, obawiając się nadmiernego wpływu piłsudczyków. W 1937 r. rodzina przeprowadziła się do Warszawy.

W trakcie wojny obronnej 1939 r. zbiegł z domu i jako konny zwiadowca walczył w Samodzielnej Grupie Operacyjnej „Polesie” gen. Franciszka Kleeberga. Pod Kockiem dostał się do niewoli niemieckiej, z której został zwolniony ze względu na młodociany wiek. Od jesieni 1939 r. w szeregach konspiracji antyniemieckiej o zabarwieniu narodowym. Maturę uzyskał na tajnych kompletach, a następnie ukończył podziemną podchorążówkę w Dańkowie. Wstąpił do Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) w powiecie grójeckim, służąc pod ps. „Zawisza” w oddziale Jana Kamera „Bolesława”. W połowie 1943 r. wskutek denucjacji musiał opuścić grójeckie, a następnie Warszawę.

Przeniesiony został do Okręgu Rzeszów NOW, gdzie trafił do oddziału por. Franciszka Przysiężniaka „Ojca Jana”, przyjmując ps. „Wołyniak”. Uczestniczył w kilku potyczkach z Niemcami i Ukraińcami, m.in. pod Ujściem i Dąbrowicą.

Po klęsce pod Grabą w końcu grudnia 1943 r. odszedł z oddziału „Ojca Jana” i w okolicach Leżajska utworzył kilkunastoosobowy oddział dyspozycyjny Komendy Okręgu Rzeszów NOW. Od początku 1944 r. przeprowadzał akcje przeciw administracji ukraińskiej oraz współpracującym z Niemcami oddziałom, likwidując liczne niemiecko-ukraińskie posterunki. Walczył z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA), chroniąc ludność polską przed napadami ukraińskimi. Dzięki jego działalności przeciwko grupom kontyngentowym, Niemcy zaprzestali akcji rekwirowania żywności na Zasaniu. Doraźnie współpracował z partyzantką sowiecką. W lipcu 1944 r. przeprowadził wojska sowieckie przez San i umożliwił im zajęcie Leżajska bez żadnych walk.

W końcu lipca „Wołyniak” został komendantem posterunku Milicji Obywatelskiej (MO) w Leżajsku. Prowadził głównie akcje przeciwko oddziałom ukraińskim. We wrześniu aresztowało go NKWD i osadziło w rzeszowskim więzieniu, skąd trafił do obozu w Bakończycach. Wraz z kilkoma akowcami udało mu się zbiec pod koniec listopada z transportu do obozu w Rosji.

Zadzierski powrócił pod koniec 1944 r. w rejon Leżajska i Kuryłówki, gdzie zorganizował oddział zbrojny, składający się z partyzantów walczących wcześniej z Niemcami i Ukraińcami. Występowano przeciwko władzy komunistycznej i jej konfidentom, wojskom sowieckim i pospolitym przestępcom. Chroniono ludność miejscową przed działaniami UPA, pacyfikując wsie wspierające Ukraińców. Wiele z tych działań miało charakter odwetowy.

19 marca 1945 r. oddziały partyzanckie pod dowództwem „Wołyniaka” rozbiły sowiecko-ukraiński atak na Kuryłówkę, a 7 maja połączone oddziały pod dowództwem „Ojca Jana” pokonały w walce pod tą miejscowością ekspedycję karną NKWD, zabijając kilkudziesięciu Sowietów.

Na początku 1946 r. oddział „Wołyniaka” wszedł w skład Pogotowia Akcji Specjalnej (PAS). W ramach działań rozbito wiele posterunków MO, m.in. w Giedlarowej, Jarocinie, Frampolu, Potoku Górnym, Tarnogrodzie. Oddział toczył liczne walki z grupami operacyjnymi Urzędu Bezpieczeństwa (UB) i Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW), ponosząc straty. Liczebność oddziału spadła z ponad dwustu do kilkunastu partyzantów pod koniec 1946 r.

W nocy z 11 na 12 listopada 1946 r. podczas potyczki w rejonie Tarnawca z oddziałami KBW „Wołyniak” został ranny w prawą rękę, w którą wdała się gangrena. Na skutek pogarszającego się stanu zdrowia, podjął decyzję o odebraniu sobie życia i w nocy z 28 grudnia na 29 grudnia 1946 r. w Szegdach popełnił samobójstwo. Pochowany został konspiracyjnie na cmentarzu w Tarnawcu przez swych żołnierzy i towarzyszącego im księdza Węgłowskiego.

W czerwcu 1997 r. na mogile postawiono pomnik nagrobkowy autorstwa amerykańskiego rzeźbiarza polskiego pochodzenia Andrzeja Pityńskiego, syna jednego z żołnierzy „Wołyniaka”.

Paweł Wąs

Bibliografia:

1. Garbacz Dionizy, Józef Zadzierski (1923-1946) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956.
2. Słownik biograficzny, t. 2, Kraków - Warszawa - Wrocław 2004, s. 568-570.