Zub-Zdanowicz Leonard

Leonard Szczęsny Zub-Zdanowicz ps. „Dor”, „Szprung” (w Armii Krajowej) i „Ząb” (w Narodowych Siłach Zbrojnych)

Urodził się 6 listopada 1912 r. w Popowcach na Wołyniu, lecz dzieciństwo spędził na Lubelszczyźnie w majątku Polanówka-Dobre nieopodal Opola Lubelskiego, którym kierował jego ojciec – Meliton Zub-Zdanowicz herbu Jastrzębiec. Matka – Maria z domu Dunin-Zuniewicz herbu Łabędź, zajmowała się domem oraz wychowaniem trójki dzieci: Leonarda, Julity i Wiktora. Była to rodzina o tradycjach patriotycznych, przodkowie brali udział w powstaniu styczniowym, ojciec Meliton zaś uczestniczył w strajku szkolnym w 1905 r.

Zub-Zdanowicz ukończył dwuletnie Gimnazjum Humanistyczne im. Stanisława Staszica w Hrubieszowie i zdał maturę w 1930 r. Następnie podjął studia na Wydziale Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Ukończył też Szkołę Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu, służbę wojskową zaś odbył w 1 Pułku Strzelców Konnych Raszyńskich w Garwolinie. Po ukończeniu studiów na KUL w 1935 r. rozpoczął pracę w Izbie Skarbowej w Lublinie. W 1938 r. odbył kurs dla dowódców szwadronów ciężkich karabinów maszynowych w Centrum Wyszkolenia Kawalerii oraz przeszkolenie tamże. Wszedł w skład Korpusu Oficerów Żandarmerii, następnie stanął na czele 3 Dywizjonu Żandarmerii w Białymstoku. W czasie kampanii 1939 r. dowodził 29 Plutonem Żandarmerii, którego celem była ochrona sztabu 29 Dywizji Piechoty. Po rozbiciu oddziału L. Zub-Zdanowicz najpierw został szefem bezpieczeństwa sztabu 13 Brygady Piechoty, dowodzonej przez płk. Wacława Szalewicza, następnie walczył w składzie Grupy Kawalerii „Chełm” płk. dypl. Władysława Płonki, będącej częścią Zgrupowania płk. Tadeusza Zieleniewskiego. Po poddaniu się oddziału Sowietom L. Zub-Zdanowicz wraz ze swoim bratem Wiktorem wrócił w rodzinne strony.

W połowie grudnia 1939 r. podjęli próbę przedostania się do Francji, aby wstąpić do formowanego tam wojska polskiego. Wiktor otrzymał przydział do oddziału saperów, Leonard zaś objął dowództwo nad 15 Plutonem Żandarmerii w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Podhalańskich. Walczył pod Narwikiem wiosną 1940 r., następnie wraz z oddziałem został wysłany na front francuski. W połowie czerwca 1940 r. przedostał się do Szkocji. Służył tu w plutonach żandarmerii kilku jednostek: najpierw w 3, a potem 7 Brygady Kadrowej Strzelców, następnie w oddziale rozpoznawczym 8 Brygady Kadrowej Strzelców, a w końcu dostał się do 4 Brygady, przemianowanej na 1 Samodzielną Brygadę Spadochronową gen. Stanisława Sosabowskiego. Od lipca 1941 r. rozpoczął szkolenie dla cichociemnych. W nocy z 1 na 2 września 1942 r. został zrzucony do okupowanego kraju w ramach operacji „Smallpox”. W składzie tej grupy cichociemnych byli także: por. Bolesław Kontrym, por. Mieczysław Hugo Eckhardt, ppor. Hieronim Łagoda, Michał Fijałka oraz Wacław Kopisto. Podczas lądowania na placówkę odbiorczą „Rogi”, położoną w okolicach Grójca, L. Zub-Zdanowicz złamał nogę i przez 2 tygodnie ukrywał się w kryjówce w Zalesiu Dolnym. Ze względu na kontuzję nie podjął służby w organizacji dywersyjnej „Wachlarz”. Do 1943 r. pozostawał bez przydziału. Wiosną 1943 r. spotkał się z kolegą z czasów studenckich na KUL-u i ze służby wojskowej w 29 Dywizji Piechoty, mjr. Stanisławem Żochowskim ps. „Bohdan”, „Strzała”, szefem sztabu Narodowych Sił Zbrojnych, który zaproponował mu objęcie dowództwa oddziału NSZ w Warszawie bądź tworzenie oddziałów Akcji Specjalnej NSZ w Lubelskiem. Tę ostatnią propozycję przyjął pod koniec maja 1943 r. i od 1 czerwca tego roku formalnie przyłączył się do NSZ. Jako kierownik AS współpracował z oddziałami NSZ z tego terenu: Henryka Figuro-Podhorskiego ps. „Step”, Jana Imbirowicza ps. „Jacek”, Wacława Piotrowskiego ps. „Cichy”, Leona Cybulskiego ps. „Znicz” i Mariana Kaczmarskiego ps. „Dymsza”. Współdziałał też z lokalnymi oddziałami AK: kpt. Tadeusza Wingerta ps. „Warta”, kpt. Tadeusza Sztumberk-Rychtera ps. „Żegota’ i por. Stanisława Łokuciewskiego ps. „Mały”. Oddział L. Zub-Zdanowicza podejmował działania zbrojne przeciwko Niemcom, ale też Sowietom, oddziałom Gwardii/Armii Ludowej, a także przeciwdziałał szerzącemu się bandytyzmowi. Pod miejscowością Ujście jego oddział rozbił oddział żandarmerii niemieckiej, w tym czasie kpt. T. Sztumberk-Rychter ze swoim oddziałem opanował więzienie w Biłgoraju. 9 sierpnia 1943 r. pod Borowem otoczono i rozstrzelano oddział Gwardii Ludowej im. Jana Kilińskiego, dowodzony przez Stefana Skrzypka ps. „Słowik”. Oddział L. Zub-Zdanowicza liczył wówczas około 120 ludzi, jesienią 1943 r. w jego szeregach znalazło się 300–400 partyzantów, którzy weszli w skład 1 Pułku Legii Nadwiślańskiej Ziemi Lubelskiej. Oddziały NSZ kierowane przez L. Zub-Zdanowicza wiosną 1944 r. stoczyły kilka potyczek z oddziałami Armii Ludowej, największe starcie miało miejsce pod Marynopolem 22 kwietnia 1944 r. W walce z oddziałami komunistycznymi wspierał go także kpt. Hieronim Dekutowski ps. „Zapora”.

Choć w marcu 1944 r. L. Zub-Zdanowicz podporządkował się umowie scaleniowej NSZ z AK, to wobec zarządzenia koncentracji oddziałów NSZ w Kieleckiem zdecydował się tam udać. Przeszedł więc pod zwierzchnictwo samodzielnego NSZ. W połowie czerwca 1944 r. w rejonie Gór Świętokrzyskich utworzono 204 Pułk Piechoty NSZ Ziemi Kieleckiej im. Ignacego Paderewskiego. Między innymi na bazie tego oddziału 11 sierpnia 1944 r. powstała Brygada Świętokrzyska, w której L. Zub-Zdanowicz został szefem sztabu. Przez Stanisława Nakoniecznikowa-Klukowskiego ps. „Kmicic” był szykowany na dowódcę tej formacji, jednak w czasie powrotu z Warszawy w lipcu 1944 r. został ujęty przez oddział AL. Udało mu się w ostatniej chwili zbiec szykującemu się do strzału plutonowi egzekucyjnemu. Kiedy przez Częstochowę dotarł do Brygady, miała ona już swego dowódcę – kpt. Antoniego Szackiego ps. „Bohun”. Dowodził on osobiście wieloma akcjami zbrojnymi zarówno przeciwko Niemcom, jak też przeciwko partyzantce komunistycznej. 13 stycznia 1945 r., wobec ofensywy sowieckiej, dowództwo Brygady podjęło decyzję o natychmiastowym marszu na Zachód. Na początku marca 1945 Brygada przedarła się na teren Czech, gdzie wyzwoliła hitlerowski obóz koncentracyjny dla kobiet w Holiszowie, skąd uwolniono kilkaset więźniarek, w tym Żydówki i Polki. Pod naciskiem aliantów Brygada została rozwiązana na początku sierpnia 1945 r.Zub-Zdanowicz po opuszczeniu formacji 1 października 1945 r. został przyjęty do 2 Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Władysława Andersa we Włoszech. Zwołany tam sąd honorowy uwolnił go od zarzutu dezercji z AK, której miał się dopuścić w 1943 r. Trzy lata później przeniósł się do Wielkiej Brytanii, gdzie wstąpił do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. W 1951 r. wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Pracował jako inżynier w Zakładach Sendzimir Precision Metals w Waterbury w stanie Connecticut. Generał W. Anders 21 marca 1957 r. mianował go majorem w Korpusie Oficerów Kawalerii ze starszeństwem od 1 stycznia 1957. Awansu Zub-Zdanowicz nie przyjął. Angażował się w działalność polskich organizacji kombatanckich i polonijnych: Związku Polskich Spadochroniarzy w Ameryce, Stowarzyszeniu Kombatantów Polskich, Stowarzyszeniu Weteranów Armii Polskiej, Kongresu Polonii, Studium Spraw Polskich, którego był założycielem. Uczestniczył także w wielu akcjach pomocowych dla Polski, m.in. wspomagając KUL, Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, „Solidarność”.

Ożenił się z Marią z domu Poray Wybranowską ps. „Fala”, sanitariuszką w 1 Pułku Legii Nadwiślańskiej NSZ. Miał dwoje dzieci: Melitona i Elżbietę. Zmarł 12 sierpnia 1982 r. w Waterbury w stanie Connecticut. Pochowany został na Cmentarzu Polskich Weteranów w amerykańskiej Częstochowie w Doylestown w stanie Pensylwania. Odznaczony m.in. Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari za walkę we wrześniu 1939 r. oraz Krzyżem Walecznych z 1944 r.

Ewa Rzeczkowska

 Bibliografia:

1. J. Chodakiewicz, Narodowe Siły Zbrojne „Ząb” przeciw dwu wrogom, Warszawa 1999.
2. Brzoza, Ludzie Brygady. Noty biograficzne oficerów i żołnierzy Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych, Kraków 2015.
3. Żebrowski, R. Sierchuła, Brygada Świętokrzyska NSZ, Poznań 1994.